ინტერვიუ აღებულია 2018 წელს, საერთაშორისო კონფერენცია „საკაბელო ტელევიზიების და მედია ინდუსტრიის დღეების" ფარგლებში.

სანამ თბილისში კონფერენცია „კავკასიის საკაბელო ტელევიზიისა და მედია ინდუსტრიის დღეები - 2018" მიმდინარეობს, მედიასატმა საქართველოს საკაბელო ტელევიზიის კავშირის თავმჯდომარეს, კავკასიის საკაბელო ტელევიზიის პატრიარქს, გურამ ბერუაშვილს სთხოვა, დეტალური ინფორმაცია მოგვაწოდოს ქართულ სატელევიზიო ბაზარზე არსებულ ვითარებაზე.

ბატონო გურამ, საქართველოში საკაბელო ტელევიზიას დასაბამიდავნე სათავეში ედექით, გთხოვთ მოგვიყევით, როგორ ჩამოყალიბდა და განვითარდა ქართული სატელევიზიო ბაზარი?

საქართველოში, კერძოდ თბილისში, საკაბელო ტელევიზიის ქსელის მშენებლობას საფუძველი 40 წლის წინ ჩაეყარა, თავისებურებები განპირობებული იყო თბილისის რთული რელიეფის პირობებით და ეგრეთ წოდებული „მკვდარი ზონების" არსებობით, რის გამოც მოსახლეობის 30%-ს არ შეეძლო ეთერული სატელევიზიო გადაცემების ყურება. იმ დროს მათ უწოდეს "მრავალპროგრამული სატელევიზიო კოლექტიური მიმღები ქსელები" და გადასცემდნენ დაახლოებით ათეული ეთერის და სატელიტური არხს. შემდგომში მსგავსი ქსელები შეიქმნა ქვეყნის სხვადასხვა ქალაქში. საკაბელო ტელევიზიის მნიშვნელობა აშკარა გახდა 1991 წელს, როდესაც სატელევიზიო ანძა ააფეთქეს და საკაბელო ტელევიზია გახდა მოსახლეობის ინფორმაციის ერთადერთი წყარო. შემდგომში იცვლებოდა გეოგრაფია, ტექნოლოგია, კანონმდებლობა და რეგულაცია.

სწორედ ამ პერიოდში საკაბელო ტელევიზიამ მიიპყრო მაუწყებლებისა და პოლიტიკოსების ყურადღება. გააცნობიერეს, რომ საკაბელო ტელევიზიის ოპერატორების პაკეტებში ჩართვის გარეშე, მათი რეიტინგების გაზრდისა და რეკლამის მიღების იმედი უშედეგო იქნებოდა. პოლიტიკოსები კი დარწმუნებულნი იყვნენ, რომ საკაბელო ტელევიზიის გარეშე რთული იქნებოდა სხვადასხვა დონის არჩევნების მოგება. ეთერის მაუწყებლები ყიდულობდნენ საკაბელო ტელევიზიის აღჭურვილობას, რათა თავიანთი არხები საკაბელო ოპერატორების პაკეტებში მოეთავსდებინათ, იხდიდნენ მაუწყებლობის თანხას ან უზრუნველყოფდნენ სარეკლამო დროს. შეგახსენებთ, რომ იმ დროს უკვე მიღებული იყო კანონი „საავტორო და მომიჯნავე უფლებების შესახებ".

როგორ რეგულირდება ბაზარი?

1999 წელს შეიქმნა საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისია, მუშაობა კი 2000 წელს დაიწყო. ეს მნიშვნელოვანი წინგადადგმული ნაბიჯი იყო. ამ კომისიის კონტროლის ქვეშ მოექცა საკაბელო ტელევიზია, რომელსაც ადრე კომუნიკაციების სამინისტრო არეგულირებდა. ამავე პერიოდში შეიქმნა საქართველოს საკაბელო ტელევიზიების კავშირი, რომელმაც მარეგულირებელთან ერთად მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა საქართველოში სატელეკომუნიკაციო სივრცის განვითარებაში. კავშირი საკაბელო ტელევიზიების ოპერატორების ინტერესების დამცველი გახდა და 2002 წლიდან იგი აწარმოებს არხების დისტრიბუციას. კომისიას ჰყავდა საზოგადოებრივი მრჩეველთა საბჭო, რომელმაც არაერთი საკითხი განიხილა და გადაწყვეტილებები საჯაროდ მიიღო. სამწუხაროდ, ახლა ასეთი საბჭო აღარ არსებობს, მაგრამ მის არსებობას შეეძლო მრავალი კონფლიქტური სიტუაციის გაჩენის თავიდან აცილება. ასეთი საბჭოს არსებობა შეესაბამებოდა დღევანდელ დემოკრატიულ პროცესებს და გააძლიერებდა კომისიის სანდოობას.

რომელი ფასიანი ტელევიზიის პლატფორმებია წარმოდგენილია საქართველოში?

2008 წელს საქართველოში გაჩნდა პირველი ციფრული საკაბელო ტელევიზია, რომელიც მაუწყებლობდა DVB-T პლატფორმიდან. 2011 წელს დაიწყო ფუნქციონირება ტრადიციული საკაბელო ტელევიზიის „მკვლელმა" IP ტელევიზიამ. ამას მალე მოჰყვა DTH პლატფორმის შექმნა.

აღსანიშნავია, რომ ფასიანი ტელევიზიის ყველა პლატფორმას „ტრანზიტორები" ეწოდება. საქმიანობის სახეობა - „ქსელის სერვისები". ასე დავარქმევ შემდგომში. დღესდღეობით საქართველოში ყველა პლატფორმის 47 სატრანზიტო კომპანია ოპერირებს. მათ შორის 3 IP პლატფორმა, 1 - DTH, 3 - DVB-T. აბონენტთა რაოდენობის მიხედვით პირველ ადგილს IP ტელევიზია იკავებს - 58%, მეორეზე DTH პლატფორმა 19%, DVB-T პლატფორმა 15%, სხვა ტრადიციული სატრანზიტო ქსელების წილი - 7%. ბოლო 3 წლის განმავლობაში 7 გარდამავალმა კომპანიამ გაყიდა თავისი აქტივები, 8 გაერთიანდა. ყველა სატრანზიტო კომპანიას შორის 30 კომპანიას ჰყავს 500-ზე ნაკლები აბონენტი.

ბოლო ორი წლის განმავლობაში რამდენიმე კომპანია გაკოტრდა, ბევრი გაკოტრების ზღვარზეა და გაკოტრდებიან, თუ მიდგომები არ შეიცვლება და არ გამოსწორდება საკანონმდებლო ჩავარდნები და დარგის რეგულირება.

ინდუსტრიის რომელ ძირითად პრობლემებს გამოყოფდით?

ეს არის დემპინგი, კარტელური ხელშეკრულებები და მონოპოლიური პოზიცია, ანუ უთანასწორო კონკურენცია.

საკანონმდებლო ხარვეზები იწვევს ტელეარხების მეკობრულ გავრცელებას არალიცენზირებული პირების მიერ და ეროვნული ვალუტის გაუფასურებას.

რაც შეეხება პირველს, უთანასწორო კონკურენციას, მნიშვნელოვანია, რომ მსხვილმა კომპანიებმა არ დაუშვან დემპინგური ფასები და არ დააფინანსონ მაუწყებლობის ტრანზიტი შემოსავლის სხვა წყაროებიდან. ამისთვის მარეგულირებელმა კომისიამ უნდა გამოავლინოს ბაზრის მნიშვნელოვანი წილის მქონე კომპანიები და დაადგინოს მათთვის კონკრეტული ვალდებულებები.

გვითხარით, რა მდგომარეობა არის must offer სერვისთან დაკავშირებით, რას ამბობს ამის შესახებ საქართველოს კანონმდებლობა?

„მაუწყებლობის შესახებ" საქართველოს კანონში მხედველობაში უნდა იქნას მიღებული საქართველოს საკაბელო ტელევიზიის კავშირის მიერ მომზადებული საკანონმდებლო ინიციატივა, რომელსაც საქართველოს პარლამენტი უახლოეს დღეებში განიხილავს: სავალდებულო ტრანზიტთან ერთად (must carry) შევიტანეთ პუნქტი სავალდებულო შეთავაზების (must offer) შესახებ.
„Must carry"(სავალდებულო ტრანზიტი) აიხსნება როგორც ოპერატორის ვალდებულება განათავსოს კონკრეტული სატელევიზიო არხი მის საკაბელო ქსელში.

„Must offer" (სავალდებულო შეთავაზება) არის მაუწყებლის ვალდებულება, რომ თავისი სიგნალი ხელმისაწვდომი გახადოს იმ ქსელის ოპერატორებისთვის, რომლებიც გამოხატავენ ასეთ სურვილს. ორივე ვალდებულება ემსახურება ქვეყნის მოსახლეობის ინტერესებსა და მოთხოვნებს სხვადასხვა სახის ინფორმაციის უფასოდ მიღების.

ჩვენს შემთხვევაში საქმე ასეა: 2013 წელს საქართველოს პარლამენტმა, დემოკრატიისა და პლურალიზმის უზრუნველსაყოფად, მაუწყებლობის კანონში ცვლილებები შეიტანა, რომლის მიხედვითაც საკაბელო, ტრანზიტორული კომპანიებისთვის სავალდებულო გახდა ყველა ზოგადინფორმაციული ტელემაუწყებლის პაკეტებში ჩართვა, გამოდის, რომ შემოიღო must carry პრინციპი. რატომღაც გამოტოვებული იყო სავალდებულო შეთავაზების (must offer) შემოღება.

2017 წელს ორმა ჰოლდინგმა, რომელშიც შედის ექვსი ტელეარხი (რუსთავი2, იმედი, მაესტრო, კომედი არხი, მარაო და GDS), გადაწყვიტა ამ კანონით სარგებლობა და შუამავალი კომპანიის შექმნით ტრანზიტორული კომპანიებისგან გადახდა მოეთხოვა. ამ კომპანიას მიეცა უფლება ტრანზიტორი კომპანიებისგან (საკაბელო ტელევიზია) აეღო თანხები. ამ ორი ჰოლდინგიდან ერთი ხელისუფლებას ეწინააღმდეგება, მეორე კი ლოიალურია, ორივე აშკარად ეწინააღმდეგება ერთმანეთს და კონკურენტები არიან. მათ ერთმანეთთან კარტელური შეთანხმება დადეს და ერთიანი ძალისხმევით დაიწყეს შეტევა კომპანიებზე და მათგან მნიშვნელოვანი თანხები მოითხოვეს მათი არხების გასავრცელებლად. შემდგომში დიდ წინააღმდეგობას რომ შეხვდნენ, საჭირო თანხები გაანახევრეს, თუმცა ამას ტრანზიტორი კომპანიები არ ეთანხმებიან. საკითხავია არა რამდენი უნდა გადავიხადო, არამედ რატომ უნდა გადავიხადოთ?! და მე მთლიანად ვიზიარებ მათ აზრს.

ტელეარხები იღებენ სარეკლამო სახსრებს რეიტინგების მიხედვით, რეიტინგები კი გამოითვლება აუდიტორიის სიდიდის მიხედვით, ამიტომ განუზომელია საკაბელო, ანუ ტრანზიტორი კომპანიების როლი რეკლამიდან დამატებითი შემოსავლის მიღებაში ამ მხრივ. ეს ორი ჰოლდინგი (სულ ექვსი სატელევიზიო არხი) მაუწყებლობს ეთერში და თანამგზავრის საშუალებით და იღებს საქართველოს სარეკლამო ბაზრის 80%-ს. მათ დამატებით გადაწყვიტეს სატრანზიტო კომპანიების სააბონენტო შემოსავლების წილი მიეღოთ. ჩვენი მკვეთრი რეაქციის შემდეგ მათ დაიწყეს მანევრირება ორ გარდამავალ მონოპოლიურ კომპანიას შორის და მათთან გააფორმეს კონტრაქტები.

ახლა გამოდის, რომ მათი სიგნალი უნდა გავავრცელოთ, მაგრამ რეკლამის ამოღების უფლება არ გვაქვს. თუ ჩვენ მათ გავთიშავთ, მაშინ ერთ კვირაში ან შესაძლოა ერთ დღეში მათ აქვთ უფლება მოითხოვონ თავიანთი არხების დაბრუნება საკაბელო ოპერატორების პაკეტში. ამას აზრი არ აქვს და მე ამას კანონის სახელით რეკეტს დავარქმევ.

კანონმდებლობა, ბუნებრივია, არ უნდა კრძალავდეს ფასიან მაუწყებლობას და არ კრძალავს. არსებობს მრავალი სპეციალიზებული ფასიანი არხი (გასართობი, სპორტული, საბავშვო, მხატვრული ფილმები და სხვა). დღეს ბევრი ასეთი არხია და მაუწყებლობს დახურული ფორმატით და არა ეთერით.

მიმაჩნია, რომ დემოკრატიისა და პლურალიზმის საფარქვეშ 2013 წელს გაკეთდა მცდელობა, მოემზადებინათ საკაბელო ტელევიზიის ოპერატორების ხელოვნური განადგურება, საბაზრო კონკურენციის პირობების გვერდის ავლით. ამ გეგმის განხორციელება გამოიწვევს იმ ფაქტს, რომ რამდენიმე კომპანიის გარდა, ყველა სხვა გარდამავალი კომპანია (მცირე და საშუალო) ლიკვიდირებული იქნება, რაც მნიშვნელოვნად გაზრდის უმუშევრობას და ზიანს აყენებს მომხმარებლებს, ვინაიდან კანონი მცირე სატრანზიტო ოპერატორების იაფი მომსახურებით სარგებლობის ნაცვლად აბონენტებს აიძულებს ისარგებლონ რამდენიმე კომპანიის ძვირადღირებული უნივერსალური მომსახურებით. ეს კანონი მიზნად ისახავს არა მხოლოდ მცირე და საშუალო გარდამავალი კომპანიების ბაზრიდან გაძევებას, არამედ მცირე და საშუალო მაუწყებლების წინააღმდეგაც. ესეც აბონენტების ინტერესების დარღვევაა, რადგან იძულებულნი ვართ გავზარდოთ სააბონენტო გადასახადი. დღეს სატრანზიტო კომპანიები არიან მძევლები, ერთის მხრივ, მაუწყებლების, მეორე მხრივ კი აბონენტების.

საქართველოსა და ევროკავშირს შორის გაფორმდა ასოცირების ხელშეკრულება, რომლითაც საქართველო იღებს ვალდებულებას დანერგოს must carry პრინციპი. ამიტომ მივმართეთ ევროპის საკაბელო ტელევიზიის კავშირს. ამ ავტორიტეტული ორგანიზაციისგან დეტალური პასუხი მივიღეთ, საიდანაც მხოლოდ ორ ციტატას გთავაზობთ.

„სავალდებულო ტრანზიტის კონცეფცია, რომლის მიზანია მაუწყებლის დაცვა დისტრიბუტორების ან ქსელის ოპერატორების მიერ უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებისგან, ზეწოლის ქვეშ მოექცა იმის გამო, რომ ზოგიერთ შემთხვევაში ძალაუფლების ბალანსი შეიცვალა აუდიოვიზუალურ ბაზარზე: ცალკეული მაუწყებლების მაუწყებლობა სავალდებულოა და ოპერატორებს არ აქვთ უფლება უარი თქვან მათ ტრანზიტზე. ასე რომ, კითხვა ეხება არა მხოლოდ ოპერატორებზე დაკისრებულ სავალდებულო ტრანზიტის ვალდებულებას, არამედ სავალდებულო (უფასო) შეთავაზებას (must offer), რომელიც ენიჭება მაუწყებელს.

must offer (სავალდებულო შეთავაზება) შეიძლება აიხსნას, როგორც სავალდებულო სატრანზიტო ვალდებულების „სარკის გამოსახულება": ეს არის ვალდებულება, რომელიც ეკისრება მაუწყებელს, რომ მან ხელმისაწვდომი გახადოს კონკრეტული რადიო და/ან სატელევიზიო არხი ქსელის ოპერატორებისთვის, რომლებსაც სურთ მისი ჩვენება".

კიდევ ერთი ციტატა: „ამ კანონით გთავაზობენ ისეთი პროდუქტის შეძენას, რომლის ყიდვას მაყურებელი არ აპირებდა" (რადგან არხები ეთერში მაუწყებლობს).

„იდეალურ სიტუაციაში განახლებული რეგულაციებით, მაუწყებლებს მოეთხოვებათ გადასახადების გადახდა საკაბელო ქსელებისთვის მათი არხების ეთერში გასვლისთვის".

როგორც მანამდე უკვე აღვნიშნე, ამ დღეებში პარლამენტი განიხილავს ჩვენს საკანონმდებლო ინიციატივას must offer-ის (სავალდებულო შეთავაზების) შემოღების შესახებ. იმედი მაქვს, რომ კომიტეტი მხარს დაუჭერს ჩვენს სამართლიან მოთხოვნებს და ისინი გახდება კანონი.

რა ეტაპზეა მეკობრეობის წინააღმდეგ ბრძოლა?

საქართველოში მან ძალიან დიდი მასშტაბები მიიღო. ადრე ჩვენი კავშირი მეტ-ნაკლებად წარმატებით ებრძოდა ამ პრობლემას. ახლა, ინტერნეტის განვითარებასთან ერთად, ვითარდება სხვადასხვა სქემები და მეკობრეობის ახალი სახეები. მათ შორისა არიან არაავტორიზებული საიტები, სადაც შეგიძლიათ უყუროთ 250-დან 700-მდე არხს სულ რაღაც 4 დოლარად. ეგრე წოდებული აბონენტი იხდის ფულს, მაგრამ ვის უხდის და რომელ კომპანიას გაუგებარია. მეკობრეები სწრაფად ცვლიან ანგარიშებს, უცნობია სად არის მათი სერვერები.

უკვე ყველასთვის ხელმისაწვდომი გახდა ეგრე წოდებული მეკობრული Android მოწყობილობები, რომლებიც თანდათან ცვლის საკაბელო ტელევიზიის სერვისებს. ამ მოწყობილობით შეგიძლიათ მიიღოთ ნებისმიერი არხი სრულიად უფასოდ ან/და მხოლოდ 2-3 დოლარის გადახდით დამატებით მიიღებთ სრულყოფილად მომსახურებას. პრობლემას ჯაჭვური ეფექტი აქვს - მსხვილი პროვაიდერები ცდილობენ მეკობრეობის წინააღმდეგ ბრძოლას დაბალი ფასებით და სხვადასხვა სერვისებით, რისი საშუალება საშუალო და მცირე ოპერატორებს არ აქვთ. ასე რომ, ისინი ეძებენ უფასო არხებს და აუქმებენ ხელშეკრულებებს. და ეს გავლენას ახდენს როგორც ოპერატორების შემოსავალზე, დისტრიბუციაზე და, საბოლოოდ, ტელეარხების უფლებების მფლობელებზე. მათ წინაშე აღებული ვალდებულებების შესრულება რთულდება და ეს ვალდებულებები ყოველწლიურად იზრდება.

აქედან გამომდინარე მეკობრეობის წინააღმდეგ ბრძოლა სახელმწიფოს, ოპერატორების, დისტრიბუტორებისა და საავტორო უფლებების მფლობელების ინტერესებში შედის. ამ მახინჯ ფორმასთან მხოლოდ ერთობლივი ძალისხმევით შესაძლებელია ბრძოლა. აუცილებელია ტელეარხებმა მეტი კანონიერი უფლებები გადასცენ დილერებს, რასაც ზოგჯერ რამოდენიმე თვის განმავლობაში ვერ ახერხებენ.

მიგვაჩნია, რომ აუცილებელია კანონმდებლობის გამკაცრება, ცალკე სპეციარიზებული ჯგუფის შექმნა შესაბამისი უფლებებით და დაფინანსებით, ვინაიდან მარეგულირებლის მონიტორინგის სამსახურს არ ჰყავს ბევრი თანამშრომელი და, ბუნებრივია, ამ პრობლემას ვერ მოაგვარებენ. ლატვიაში ამ მეთოდის გამოყენების შედეგად, როგორც ვიცი, ბოლო ექვსი თვის განმავლობაში მეკობრეების აბონენტების რაოდენობა 20%-ით შემცირდა. აქედან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ ხელისუფლების მხარდაჭერის გარეშე ამ პრობლემის მოგვარება შეუძლებელია. ჩვენი კავშირი აპირებს პროვაიდერების სხდომის ჩატარებას და მოიწვიოს შესაბამისი სამთავრობო სააგენტოები და წარმოადგინოს ჩვენი წინადადება.

წყარო: mediasat.info